Ayastefanos Rus Abidesi’nin Yıkılışı filmi ilk Türk filmi olarak bilinir. Ancak filmle ilgili günümüze kadar bir belgenin ulaşmaması böyle bir filmin çekilmediği, proje aşamasından ileriye gidilemediği iddia edilir. Ayastefanos Rus Abidesi’nin Yıkılışı filminin yıllardır yapılan ilk film olup olmadığı tartışmaları Üsküdar Üniversitesi’nde görev yapan Doç. Dr. İ. Arda Odabaşı, Osmanlı arşivinden 1914 yılına ait Sinema Haberleri baskısından bir belgeye ulaştı. Bu belgede Ayastefanos Rus Abidesi’nin Yıkılışı filminin çekildiği hatta sinemalarda gösterildiği bilgisine ulaştı. Yine belge de filmin sadece Fuat Uzkınay tarafından çekilmediği, Uzkınay ile birlikte Mösyö Morda tarafından filmin çekildiği anlatılmaktadır.
Film, Fuat Uzkınay’ında ortak olduğu Sirkeci’de bulunan Ali Efendi Sinemasında gösterildiği anlatılmaktadır. 1914 tarhili sinema haberi belgesinde ayrıca Ayastefanos Rus Abidesi’nin Yıkılışı filminin çekildiği gün Cihad-ı Ekber İlanı Mitingi filminin de çekildiği anlatılmaktadır.
Doç. Dr. İ. Arda Odabaş, Sabah Gazetesi’ne verdiği röportajda 1914 tarihli belgede ” ‘Moskof Abidesinin Tahribi’ olarak isimlendirilen Ayastefanos ile Cihad-ı Ekber İlanı Mitingi filminin Fuat Uzkınay ve Mösyö Mordo tarafından çekildiğine dair bilgiler var” demiştir. Ortaya çıkan bu belge sayesinde bugüne kadar adı az bilinen Cihad-ı Ekber İlanı Mitingi filminin varlığınıda ortaya çıkmış oluyor.
Odabaş röportajında ” Bilgi Üniversitesi’nde yapılan bir çalışmada İkdam gazetesinde yayımlanan bir ilan bulunmuştu. Sonra ben de Tasvir-i Efkar gazetesindeki ilanı buldum. 25-26 Aralık 1914 tarihli bu iki ilanda ‘Moskof Abidesinin Tahribi ve Cihad-i Ekber İlanı Mitingi filmleri, Sirkeci’deki Ali Efendi Sineması’nda bugünlerde gösterilecek’ yazıyor. Bu ilanlardan filmlerin varlığını biliyoruz” ifadelerini kullandı.
Odabaş, ortaya çıkardığı belgede, iki filminde 14 Kasım 1914 yılında çekildiği ve hangi filmin daha önce çekildiği belgede yer almadığını da ifade etmektedir.
Odabaş, hangi film önce çekilmiş? Sorusuna ” Bilemiyoruz. O film de tıpkı Ayastefanos gibi 14 Kasım 1914’te çekilmiş. 1914’ün 14 Kasım’ında padişah, Cihad-ı Ekber ilan etti. Osmanlı İmparatorluğu 1. Dünya Savaşı’na girdi. O gün Fatih Camii civarında Cihad-ı Ekber İlanı Mitingi düzenleniyor. Bu miting, o gün filme çekiliyor. Aynı gün, 93 Harbi’nde Rusların, bugün Yeşilköy olarak bilinen Ayastefanos’ta diktikleri Rus Abidesi, halk tarafından tahrip edilmeye başlanıyor. Anıtın yıkımı birkaç gün sürüyor, çünkü çok sağlam bir yapı. Sonradan ancak dinamitlenerek yıkılıyor. Bunun için Cihad-i Ekber İlanı Mitingi filminin Ayastefanos’tan önce çekilmiş olma olasılığı var.” cevabını vermektedir.
Son olarak gazetecinin ”Siz Sinema Haberleri gazetesine nasıl ulaştınız?” Sorusuna ise Odabaşı ”Bu belge Osmanlı Arşivi’nden çıktı. Değerli hocam Prof. Dr. Süleyman Beyoğlu ulaştı bu belgeye. Süreli yayınlar çoğunlukla kütüphanelerde bulunur. Kütüphanelerde biz bu yayının bir nüshasını aramıştık ama ulaşamamıştık. Arşivlerde ise çeşitli nedenlerden dolayı bir yayının bir nüshası bir evrakın içinde bulunabiliyor. Elimizdeki bu nüsha böyle bir evraktan çıktı. Çok tesadüfi… Bilinen en eski sinema süreli yayını bulunmuş oldu. Bu iki sayfalık yayın zaten o Ayastefanos filminin gösterildiği, Ali Efendi Sineması’nın yayın organı” şeklinde cevap vermektedir.
Kaynak: Sabah Gazetesi
