Ayastefanos Abidesinin Yıkılışı Filmini Çekme Fikri Nasıl Ortaya Çıktı?
Türk Sineması’nın ilk olarak tarihe geçen 1914 yapımı belgesel türünde ki Ayastefanos Abidesinin Yıkılış filminin ortaya çıkmasında Talat Paşa’nın ifadesiyle ”Harbi popüler hale getirecek çalışma” fikri etkili oldu. Bugünkü anlamıyla sinemayla ilk defa 28 Aralık 1895 yılında Paris’te Capucine Bulvarı’nda ki Grand Cafe’de halkın önüne çıktı. Bizde ki ilk film gösterimi de Osmanlı Sarayı’nda yapıldı. Hatta Osman Sarayı’nda ki film gösterileri için Abdülhamit’in kızı Ayşe Osmanoğlu ”Babam Abdülhamit” kitabında bu gösterilerden bahseder.
Halka açık sinema gösterilerinin ilk yapıldığı yer ise Galatasaray’da ki Sponeck birahanesidir. Ercüment Ekrem’in 15 Ekim 1913 tarihli ”Perde- Sahne” mecmuasında yayınladığı anılarında halka açık sinema gösterilerinin 1896-1897 yıllarında Galatasaray’da ki Sponeck birahanesinde yapıldığını yazmıştır. Türkiye’de halka açık bu ilk filmi yayınlayan isim Sigmund Weinberg‘dir. Pathe acentesinin temsilcisi olarak ülkemize gelen Weinberg, İstanbul’un muhtelif yerlerinde halka açık sinema gösterilerine devam eder. Gördüğü ilgi sonrası da Tepebaşı’nda Pathe Sineması’nı açar.
Sinemanın açılması, ilk filmlerin burada yapılması izleyicilerin çok ilgisini çeker. Hatta sinemaya müvadim olanlar bile vardı. Bu müvadimlerden biri de o zamanlar Galatasaray Sultanisi’nde memur olan Fuat Uzkınay‘dır. Sinema filmlerinin nasıl gösterildiği merak eden Uzkınay, sinemanın makinistiyle iyi bir dostluk kurar ve filmleri film salonu yerine makine dairesinde izlemeye başlar. Zamanla Uzkınay, filmlerin nasıl gösterildiğini ve teknikleri hakkında bilgi sahibi olur.
Memur olduğu okulda da öğrencilere sinema izlettirmek isteyen Uzkınay, okulun müdüründen izin alır ve okulun tarih öğretmenlerinden olan Şakir Beyle beraber memur olduğu Galatasaray Sultansi’nde sinema gösterimi için çalışmalara başlar. Sinemanın makinistiyle anlaşan Uzkınay, okulda film göstermeyi başarır.
Yıl 1914. Birinci Dünya Harbi başlamış ve ülkeler saflarını belli etmişti. 11 Kasım 1914 yılına kadar tarafsız kalmayı yeğleyen Osmanlı Devleti, 11 Kasım 1914 yılında Almanya’nın da içinde bulunduğu İtilaf Devletleri safına geçer ve savaşa dahil olur. Osmanlı Hürriyet Cemiyeti ve İttihat ve Terakki Cemiyeti’nin kurucularından olan Talat Paşa ”Harbi popüler hale getirmek için” projeler üretmeye başladı. Osmanlı’nın savaşa dahil olduğu gün büyük bir miting yapıldı ve 93 Harbi dediğimiz 1877-78 Osmanlı – Rus Savaşında Rusların Yeşilköy Meydanına diktiği Ayastefanos anıtının yıkılmasını ve bu yıkılışında filme çekilmesi kararı alındı. Bu yıkılışın çekimi içinde Avusturya’da ki ”Sacha-Messter Film” şirketiyle anlaşılmasına karar verildi.
Madem savaş popüler hale getirilecek ve milliyetçilik duyguları pekiştirilecek öyleyse çekilecek filminde yurt dışında bir film şirketi tarafından değil bir Türk tarafından çekilmesi sesleri yükselir. Ortaya atılan fikir çok beğenilir ve filmin bir Türk tarafından çekilmesi kararı çıkar. Bu işi kim yapar? Sorusuna cevap aranırken akıllara Fuat Uzkınay gelir. İstanbul’da sinema gösterilerinde hep o önde sıralarda yerini almış ve film teknikleri hakkında bilgi edinmişti. Fuat Uzkınay o zamanlar yedek subay olarak askere alınmıştı. Çekilecek film hakkında bilgi verdiler. Ancak Uzkınay çekim hakkında çok fazla bilgi sahibi olmadığını belirtti. Avusturyalı film şirketinden Uzkınay’a film çekim dersi verilmesi istendi.Şirket çalışanları Uzkınay’a bir kaç saatlik kısa bir ders verdi. Uzkınay, bu çok süre sürede aldığı eğitimle filmi çekmek için hazırlıklara başladı.
Utanç anıtı olarak anılan Ayastefanos anıtının önce çanları indirildi ve askeri müzeye teslim edildi. Sonra anıt içinde yer alan eşyalar toplatıldı polis müdürlüğüne teslim edildi. Anıtın muhtelif yerlerine dinamit kalıpları yerleştirildi. Artık utanç anıtının yıkılması için her şey hazırdı. Filmi çekecek olan Fuat Uzkınay, kamerayı anıtın 15 metre karşına yerleştirtip gerekli ayarlamaları yaptı. Hazır işaretiyle dinamitler patlatıldı ve utanç anıtı yıkıldı. 150 metrelik film çekildi. Böylece Türk Sineması’nın ilk filmi olarak tarihe geçecek Ayastefanos Rus Abidesi’nin Yıkılışı isimli filmimiz çekilmiş oldu.
Faydalanılan Kaynak
Erman Şener – Kurtuluş Savaşı ve Sinemamız
